ویتامین D؛ فراتر از استخوان‌ها، کلید سلامت روحی و ایمنی بدن
چرا بیش از ۹۰٪ ایرانیان با «ویتامین آفتاب» درگیرند؟
مولف
: آیلار رحمانی
شاید فکر کنی ویتامین D فقط یک مکمل ساده است که برای جلوگیری از پوکی استخوان مصرف می‌شود، ولی واقعیت این است که این ریزمغذی محلول در چربی، نقشی حیاتی در تنظیم هزاران فرآیند حیاتی بدن، از تنظیم خلق‌وخو تا تقویت سیستم ایمنی، ایفا می‌کند. به همین دلیل است که کارشناسان آن را "ویتامین زندگی" یا "هورمون آفتاب" می‌نامند.
نقش‌های چندگانه ویتامین D در سلامت کلی بدن
تأثیر ویتامین D بسیار فراتر از سلامت اسکلتی است. مطالعات علمی و مقالات مروری (مانند مقالات منتشرشده در پایگاه‌های تخصصی) نشان می‌دهند که این ویتامین در حوزه‌های زیر نقش محوری دارد:
-
سلامت اسکلتی و عضلانی: نقش اصلی ویتامین D در بدن، بهبود جذب کلسیم و فسفر از روده‌ها است. این امر برای فرایند مینرالیزه شدن استخوان‌ها و دندان‌ها ضروری است و از بروز بیماری‌هایی مانند راشیتیسم در کودکان و پوکی استخوان (استئوپروز) در بزرگسالان پیشگیری می‌کند. علاوه بر این، ویتامین Dبه حفظ قدرت و عملکرد عضلات کمک کرده و کمبود آن می‌تواند منجر به ضعف و خستگی مزمن شود.
-
تنظیم سیستم ایمنی: ویتامین D یک تنظیم‌کننده قوی سیستم ایمنی است. سطوح کافی این ویتامین می‌تواند به تقویت مکانیسم‌های دفاعی بدن و کاهش التهاب کمک کند. همچنین، برخی مطالعات ارتباط بین کمبود ویتامین D و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های خودایمنی مانند ام‌اس و دیابت نوع ۱ را مطرح کرده‌اند.
-
سلامت روان و عملکرد شناختی: این یکی از جنبه‌های کمتر شناخته‌شده ویتامین D است. تحقیقات نشان داده‌اند که سطوح پایین ویتامین D با کاهش حجم ماده خاکستری مغز (مرتبط با حافظه و عملکرد اجرایی) و اختلالات خلقی مانند افسردگی و اضطراب مرتبط است. مصرف مکمل‌ها در افراد مبتلا به کمبود، می‌تواند در تنظیم خلق‌وخو و کاهش علائم افسردگی نقش مؤثری داشته باشد.
-
سلامت قلب و عروق و دیابت: ویتامین D در تنظیم سطح انسولین و گلوکز خون نقش دارد. حفظ سطح مناسب آن می‌تواند به کنترل دیابت و بهبود سلامت قلب و عروق کمک کند.
یک چالش بزرگ در ایران: شیوع بالای کمبود
برخلاف تصور رایج، کمبود ویتامین D یک معضل بهداشتی شایع جهانی و به‌ویژه در خاورمیانه است. تحقیقات گسترده انجام شده توسط مراکز تحقیقاتی داخلی، از جمله انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای کشور، زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند.
-
آمار نگران‌کننده: بنابر گزارش‌های منتشرشده در مقالات مروری معتبر (مانند مقالات SID)، شیوع کمبودویتامین D در ایران بسیار بالا است. برخی مطالعات نشان می‌دهند که بین ۸۰ تا بیش از ۹۵ درصد از افراد جامعه، درجات متفاوتی از کمبود این ویتامین حیاتی را تجربه می‌کنند.
-
دلایل اصلی: با وجود آفتاب‌خیز بودن بسیاری از مناطق ایران، دلایل اصلی این کمبود شامل نوع پوشش و سبک زندگی (مانند عدم دسترسی کافی به نور مستقیم خورشید) و همچنین تغذیه ناکافی و عدم مصرف منابع غذایی غنی‌شده است.
راهکارها و توصیه‌های علمی
بدن ما ویتامین D را به‌طور طبیعی در مواجهه با اشعه ماوراء بنفش (UVB) نور خورشید تولید می‌کند. منابع غذایی غنی از ویتامین Dمحدود هستند و عمدتاً شامل ماهی‌های چرب (مانند سالمون و تُن)، روغن کبد ماهی و زرده تخم‌مرغ می‌شوند.
