خداحافظی یارانه بگیران با یارانه نقدی | جزئیات طرح جدید جایگزین یارانه نقدی اعلام شد
رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها گفت: بر اساس قانون بودجه امسال تا پایان امسال با همکاری وزارت رفاه سه دهک بالایی جامعه که در مجموع ۱۸ میلیون نفر می‌شوند از مجموعه یارانه‌بگیران حذف خواهد شد.
مولف
: محسن کریمی
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی، از طرحی خبر داد که بر اساس آن یارانه نقدی به تدریج حذف و به جای آن سبد کالای حمایتی در اختیار خانوارها قرار خواهد گرفت؛ طرحی که هرچند با هدف کنترل تورم و حمایت مستقیم از سفره مردم تدوین شده، اما همچنان با چالش‌هایی مانند منابع مالی پایدار، دهک‌بندی عادلانه و شیوه توزیع روبه‌رو است.
اظهارات اخیر محمدباقر قالیباف در مورد اجرای طرح کالابرگ الکترونیکی، واکنش‌های گسترده‌ای را در پی داشته است. رئیس مجلس تاکید داشته که وزارت رفاه موظف به تخصیص اعتبار کالابرگ است و باید از روش نقدی فاصله بگیرد. قالیباف مدعی است این اقدام به کاهش فساد در نظام توزیع یارانه کمک می‌کند. اما آیا این تصمیم‌ها در عمل قابل اجرا خواهد بود و به نفع مردم تمام می‌شود یا خیر؟
در شرایطی که بسیاری از خانوارهای کم‌درآمد برای تامین نیازهای اساسی خود وابستگی شدیدی به مبلغ نقدی یارانه دارند، مطرح شدن حذف آن نگرانی بزرگی ایجاد کرده است. به‌خصوص در ماه‌های اخیر، تماس‌های متعددی با رسانه‌ها مثل گسترش نیوز به ثبت رسیده که نشان‌دهنده اعتراض عموم مردم است. برای آنها یارانه نقدی تکیه‌گاهی مالی و حتی حیاتی محسوب می‌شود.
حسن نوروزی در نشست «هدفمندی یارانه‌ها و معمای رفاه» که روز سه شنبه در مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری برگزار شد اظهار کرد: یارانه‌ها دغدغه‌ای بود که از سال‌های گذشته وجود داشت و از برنامه سوم توسعه درباره بررسی بازتوزیع یارانه‌ها به صورت هدفمند، بحث هایی صورت گرفت در کشوری مانند ایران با این حجم یارانه‌ها در کنار نظامات دیگر نشان می‌دهد چه اهمیت ویژه‌ای دارد.
وی با بیان اینکه یارانه‌های پنهان و فرابودجه‌ای داریم، افزود: امسال ۲۱ درصد منابع بودجه‌ای دولت را یارانه میدهیم که هزار و ۴۶ همت است و از این رقم ۸۸ همت سهم دارو است.
وی یارانه نقدی و مستمری پرداخته ماهانه به خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی را ۳۶ همت برآورد کرد و ادامه داد: در تمام دنیا گفته می‌شود که یارانه نقدی برای تحقق عدالت و رشد اقتصادی و رفاه بیشتر است و باید بررسی شود که نظام فعلی یارانه‌ها در کشور ما چه میزان توانسته به عدالت اجتماعی و ارتقای دهک‌های ضعیف کمک کند.
نوروزی همچنین گفت: ماهانه ۳۵ میلیون دلار از وزارت نفت می‌گیریم تا یارانه بدهیم آن هم در حالی که روزانه ۲۰ میلیون لیتر بنزین وارد می‌کنیم و صادراتی نداریم؛ سایر حامل‌ها هم همین وضع را دارند به سختی از وزارت نفت پولی گرفته می‌شود و سپس به صورت مساوی به همه یارانه میدهیم.
رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها با بیان اینکه همه می‌دانند سیاست فعلی درست نیست و باید اصلاح شود، گفت: اصلاح این امر نیازمند داشتن بانک اطلاعاتی قوی است؛ حسن روحانی در سال ۹۳ از مردم خواست تا در صورت نیاز، ثبت نام کنند در نهایت این شد که روش خوداظهاری شکست خورد و همه مردم ثبت‌نام کردند روش دیگر ثبت دارایی‌های خانوار از سوی خود خانواده هاست اما با گذشت ۱۶ سال هنوز نتوانسته‌ایم داده‌های اطلاعاتی املاک را که بر اساس آن دهک‌سنجی می‌کنیم، به رقم دقیقی برسانیم.
وی ادامه داد: پایگاه‌های اطلاعاتی خانوارها نقص دارد و فقط هم در اختیار قوه مجریه نیست و باید به سمت ثبتی - مبنایی شدن برویم زیرا روش آمارگیری و پرسش از خانواده‌ها هم جواب نمی‌دهد و به صورت دقیق نمی‌توانیم بفهمیم یارانه به کدام خانواده اصابت بکند یا نکند.
نوروزی این نکته را هم گفت که وزارت رفاه برخی شاخص‌ها مانند املاک و خودرو و تراکنش بانکی و سفرهای خارجی را بررسی می‌کند و ملاک قرار می‌دهد که آزمون وُسع دقیقی نیست چون داده‌های ثبتی - مبنایی ما دقیق نیست.
نوروزی با بیان اینکه ۹۲ درصد مردم در حال دریافت یارانه هستند، گفت: باید از سیستم حمایت فراگیر باید به سمت سیستم تامین اجتماعی و خدمات‌دهی فراگیر برویم.
وی افزود: سیستم حمایتی باید زمان‌دار باشد و یارانه باید مشروط به چیزی باشد مثلاً فرزندان خود را در مدارس ثبت‌نام کنند یا اعتیاد کاهش یابد و اگر از فرد واکنش مثبت دید، یارانه پرداخت شود در غیر این صورت نباید ادامه‌دار شود؛ الان مجلس مصوب کرده که در قانون بودجه امسال ۳ دهک حذف شوند که ۱۸ میلیون نفر می‌شود دولت هم در حال اجرای آن است.
رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها ابراز امیدواری کرد تا پایان سال بر اساس بررسی‌های وزارت رفاه به این سمت برویم که دهک‌های بالایی که یارانه می‌گیرند، حذف شود اگر جامعه به این بلوغ برسد که در صورت حذف یارانه افراد غیرمشمول، خدمات بهتری دریافت کنند، با دولت همراهی خواهد کرد.
نوروزی با تاکید بر اینکه به‌تدریج باید در نظام منابع و مصارف یارانه‌ها اصلاحاتی انجام شود، افزود: متوسط مصرف روزانه بنزین در کشور ۱۳۹ میلیون لیتر است که با نرخ ۱۵۰۰ تومان به مردم فروخته می‌شود و می‌بینیم یارانه پنهان بنزین در مقایسه با نرخ واقعی آن بالغ بر ۲ هزار همت است. درباره گاز طبیعی و برق هم همینطور؛ اما همه ما به عنوان افرادی که در این زمینه اطلاعاتی داریم باید ببینیم آیا جامعه یارانه پنهان را احساس می‌کند؟ طبیعی است که یارانه احساس نمیکند این حجم یارانه دریافت می‌کند.
رئیس سازمان هدفمندی یارانه‌ها اظهارکرد: مطالعه‌ای در سال ۱۴۰۲ انجام شد که نشان می‌داد ما روزانه به ایرانی‌ها ۴ دلار یارانه میدهیم و خط فقر ۲ دلار بود اما آیا این میزان یارانه احساس می‌شد؟ الان انرژی را با نرخ بسیار پایین به مردم میدهیم.
وی یادآور شد: قرار بود در برنامه ۵ ساله چهارم نرخ حامل‌های انرژی به ۹۰ درصد فوب خلیج‌فارس برسد درباره برق و گاز طبیعی و سایر حامل‌ها هم همینطور؛ اما این اتفاق نیفتاد یعنی هدفمندی یارانه‌ها از همان ابتدا در منابع و مصارف به مشکل خورد.
نوروزی با این اینکه حذف دهک‌های پردرآمد کلید خورده گفت: در زمینه منابع هم سوختی که به معادن و صنایع بزرگ داده می‌شود، نیازمند اصلاح است که این کار در ستور کار قرار گرفت؛سوخت هواپیما هم همینطور در حال اجراست و امسال نرخ سوخت هوایی را از لیتری ۶۰۰ به ۳۰ درصد تولید پالایشگاه رسانده‌ایم که تا پایان امسال ۲۰ همت درآمد برای دولت ایجاد کرد.
وی افزود: اصل کار قیمت‌گذاری فرآورده‌های نفتی است که باید اصلاح شود؛ در اقتصاد وقتی کرایه تاکسی تغییر می‌کند به سایر بخش‌ها نیز سرایت می‌کند و برای فرآورده‌های نفتی این شرایط بدتر است.
نوروزی درباره اصلاح بانک اطلاعات خانوارها گفت: ما در سازمان هدفمندی بانک اطلاعات خانوارها را با همکاری وزارت رفاه ایجاد کردیم اما دهک‌بندی را وزارت رفاه مشخص می‌کند در سال ۱۴۰۰ دولت مصوب کرد تا پایگاه اطلاعات خانوار اصلاح شده و ثبت احوال متولی این پایگاه اطلاعاتی شود اما چون تعریف ما در سازمان هدفمندی با تعریف سازمان ثبت از خانوار تفاوت دارد، اختلافاتی در پایگاه‌های اطلاعاتی پیش آمد لذا با سازمان ثبت احوال در حال بررسی این اطلاعات به صورت استان به استان هستیم که تا کنون به ۱۸ استان رسیده است؛ در این طرح مراجعات به استانداری و فرمانداری‌ها و پلیس + ۱۰ حذف شده و باید همه خانوارها تغییرات در بُعد خانوار را در پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان ثبت احوال درج کنند.
در ادامه نشست امید حاجتی رئیس سابق سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها اظهارکرد: رفاه اقتصادی خانوار عمدتا از سه محور وضعیت ثروت خانواده، شرایط درآمدی خانوار و خدماتی که از دولت دریافت می‌کند، بسته به اینکه درآمد خانوار زیر خط فقر یا بالای خط فقر باشد، تاثیر می‌پذیرد. در زمینه سنجش ثروت خانوار شامل خودرو و مسکن دولتها نقشی ندارند در بخش درآمد خانواده‌ها نیز دولت از سه منظر تعیین حداقل دستمزد، نظام مالیاتی و یارانه نقدی تاثیرگذار است.
حاجتی گفت: هر گاه بحث حداقل دستمزد می‌شود سریعا گفته می‌شود اثر تورمی دارد اما تاثیر آن ۱۰ درصد در هزینه تمام شده کالا و خدمات است، مالیات هم در درآمد و بازتوزیع ثروت نقش زیادی دارد پارامتر سوم در درآمد خانوار یارانه نقدی است که در کشور ما پرداخت می‌شود.
وی با اشاره به اثرگذاری خدمات دولتی بر ثروت خانوار افزود: تورم مانند دمای هواست که دمای اعلامی با دمای احساسی تفاوت زیادی دارد در بحث رفاه هم همین است وقتی تورم در مقیاس عمومی با تورم در مقیاس کالاهای عمومی مقایسه می‌شود می‌بینیم که تورم احساسی با تورم اعلامی فرق دارد و مردم فکر می‌کنند ما به آنها راست نمی‌گوییم درحالی که اتفاقا به مردم راست گفته می‌شود ولی تورم احساسی با تورم عمومی متفاوت است.
وی خاطرنشان کرد: باید یارانه به پوشش تورم احساسی برخورد کند الان به ۹۰ درصد جامعه یارانه میدهیم و افتخار هم می‌کنیم، چه افتخاری دارد که این همه مردم در کشور نیازمند یارانه هستند؟ در حالی که یارانه داده می‌شود تا نوسانات ناشی از مابه‌التفاوت تورم با رفاه خانوار را پوشش دهد.
حاجتی درباره پرداخت یارانه نقدی گفت: سوال این است که چرا به همه یارانه میدهیم؟ دو قشر یارانه‌بگیر هستند یک دسته که اصلا یارانه در زندگی آنها تاثیری ندارد چون وضع خوبی دارند دسته دوم این است که به قدری وضع آنها بد است که یارانه باز هم تاثیری در زندگی آنها ندارد. باید افرادی که وضع مالی خوبی دارند شناسایی شود بانک اطلاعاتی خوبی هم داریم تا افراد متمول شناسایی شده و حتی از آنها به عنوان فرار مالیاتی شکایت کرد.
این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: یارانه فقط باید برای گرفتن نوسانات ناشی از تورم‌هاست؛ باید معیشت خانواده‌ها به صورت فصلی بررسی شود تا اختلاف با خط فقر پوشش داده شود ممکن است خانواده‌ای در یک ماه ریالی نگیرد و خانواده دیگری ۲۰ میلیون تومان دریافت کند؛ بخشی از تغییرات خانواده‌ها به دلیل بیکاری‌های فصلی کارگران است و سبب چنین شرایطی برای خانوارها می‌شود.
وی تاکید کرد: همین یک قلم اقدام در بهبود ضریب جینی اثرگذار است و رضایتمندی بالایی ایجاد می‌کند، وقتی کف رفاه جامعه رشد کند مردم فرهنگ‌پذیر می‌شوند و جرایم خرد کاهش می‌یابد. اگر می‌خواهیم در حوزه برنامه‌های یارانه‌ای دولت تصمیم‌گیری کنیم نباید اولاً موردی تصمیم‌گیری کنیم ثانیاً به تراز بودن دخل و خرج خانوار دقت کنیم سوم اینکه یکپارچه سیاست‌ها دیده شود و چهارم اینکه به اقشار مرفه یارانه داده نشود.
حاجتی ادامه داد: باید سیاستگذار و مجری یکی باشد یا همه صفر تا ۱۰۰ یارانه دست وزارت رفاه باشد یا سازمان برنامه؛ نه اینکه بخشی از آن را وزارت رفاه تعیین کند و بخش دیگر را سازمان برنامه و بودجه. الان رئیس‌جمهوری در حال تفویض اختیارات به استانداران است باید تعیین خانواده‌های مشمول یارانه نقدی هم به استانداران داده شود.
در ادامه نشست علی عسگری رئیس اسبق سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها درباره سیاست‌گذاری‌ها در حوزه هدفمندسازی یارانه‌ها گفت: اگر نظرسنجی کنید می‌بینید ما سه رئیس فعلی و سابق سازمان هدفمندی یارانه‌ها جزو مخالفان اجرای این قانون هستیم، من از طراحان قانون هدفمندی یارانه‌ها بودم، در آن زمان قرار شد ظرف ۵ سال نرخ بنزین آزادسازی شود قانون از سال ۸۹ اجرا شد وقتی اجرای آن آغاز شد تمام تصمیم‌سازی‌های مربوطه در شورای اقتصاد انجام می‌شد سپس نمایندگان مجلس با این قانون مخالفت کردند رئیس‌جمهوری وقت هم با انتقال تصمیم‌گیری‌ها به مجلس موافقت کرد و نهایتا این شد که از سال دوم اجرا، دیگر چیزی به اسم هدفمندی یارانه‌ها نداریم و به ناکارآمدترین وجه در حال اجرای آن هستیم، روش فعلی بدترین وجه برای راضی کردن مردم است که پولی را از جایی برداریم و به مردم بدهیم.
معاون سابق سازمان برنامه و بودجه یادآور شد: سالی که قرار بود یارانه‌ها تصویب شود، از مردم در قالب فرم‌های کاغذی نظرسنجی کرده بودیم تا دارایی‌های خود را معرفی کنند ما این نتایج را به مرکز آمار دادیم اما رئیس وقت مرکز آمار نتایج آن را قبل از برنامه‌ریزی منتشر کرد؛ نتیجه این شد که برنامه‌ریزی به هم ریخت و مجبور شدیم به همه یارانه بدهیم هنوز هم جرأت نکرده‌ایم دهک‌های مرفه را تفکیک کنیم.
وی درباره کالابرگ گفت: در اقتصاد گفته می‌شود هر چه حمایت‌ها از نقدی به صورت کالایی باشد، چون قدرت انتخاب از مصرف‌کننده گرفته می‌شود، ناکارآمدی بیشتری در پی دارد و افزایش مصرف نتیجه آن است؛ بعد هم می‌خواهیم از بین ۳۵۰ قلم کالایی که معیشت خانوار را می‌سازد با ۱۱ قلم کالا جلوی تورم را بگیریم؛ در حالی که اصلی‌ترین عامل تورم خانوار، مسکن است.
عسگری درباره پرداخت کالابرگ در یکی از دولتها گفت: من در آن زمان رئیس سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها و مخالف این کار بودم دعوا بالا گرفت و نزد رئیس‌جمهور وقت رفتیم و اعلام کردم اجرای این کار امکان‌پذیر نیست اما یک هفته بعد معاون‌اول وقت رئیس‌جمهور آن را اجرا کرد و من هم استعفا دادم چون در این سال هم ۶۹۰ همت یارانه داشتیم که باید تامین می‌شد و هم ۹۰ همت کسری بودجه داشتیم.
وی افزود: بررسی کردیم برخی خانوارهای تحت پوشش کمیته امداد هم در منطقه ۱۲ تهران از این کمیته کمک هزینه می‌گیرند هم در منطقه ۱۳ هم منطقه ۱۴؛ یعنی در چند منطقه تهران قراداد اجازه مسکن تنظیم می‌کنند.
عسگری افزود: ناکارآمدی توزیع یارانه‌ها در کشور وجود دارد، در استان ایلام خانمی برای ۵۶ نفر به اسم سرپرست خانوار یارانه می‌گرفت. فرزند یک سال‌هاش از سوی ۱۶ نفر یارانه می‌گرفت. در استان سیستان و بلوچستان هم موارد مشابه بود. من یارانه افرادی که بالای ۱۴ نفر بودند را قطع کردم که استانداران به شدت معترض بودند. از سازمان ثبت احوال آمار خانوارها را گرفتم و بررسی کردیم دیدیم ۲۹۹ نفر از یارانه‌بگیران به عنوان سرپرست خانوار، اصلا خانواده‌ای ندارند.
کارشناس اقتصادی یادآور شد: ما در ایران مدیری که به عقب برگردد و سیاست‌های اشتباه را جبران کند، نداریم و فقط همان سیاست‌های موجود را به پیش می‌بریم. هدفمندی یارانه‌ها اگر با این شیوه ادامه یابد بار سنگینی هر ساله بر عهده دولت می‌گذارد نهایتا هم نه دولت راضی است نه مجلس نه مردم. باید نظام پرداخت یارانه‌ها به سمت نظام تأمین اجتماعی حرکت کند و پس از شناسایی خانوارهای نیازمند، به صورت تامین اجتماعی از خانواده‌ها حمایت کنیم همه دستگاهای پرداخت‌کننده یارانه مانند هدفمندی و کمیته امداد و بهزیستی تجمیع شود. امروز در مسیری هستیم که کاری که انجام میدهیم اصلا اقتصادی و هدفمند نیست یک‌سوم بودجه کشور را می‌بلعد ولی حامل‌های انرژی آزادسازی نشدند.
معاون سابق سازمان برنامه و بودجه بیان کرد: مشکلات ناترازی کشور ناشی از سیاست‌های اقتصادی ماست. ناترازی‌ها معلول سیاست‌های اشتباه ماست ناترازی برق یک ساله ایجاد نمی‌شود وقتی نرخ برق را فریز می‌کنی و بعد هم به دولت میگویی اجازه ساخت نیروگاه نداری و بخش خصوصی باید بسازد بعد به بخش خصوصی ارز نمی‌دهید خب معلوم است دیگر کسی برای تولید برق سرمایه‌گذاری نمیکند الان بدهی وزارت نیرو به نیروگاه‌های خصوصی کمرشکن است.
عسگری تصریح کرد: در کشور ما قبلاً شورای اقتصاد بازوی تصمیم‌گیری رئیس‌جمهور در حوزه اقتصادی بود ولی آن را بی‌اثر کردیم تنها مرجعی که مراجع دیگر نمی‌توانند مصوبات آن را لغو کنند شورای اقتصاد است ولی این اختیار را به مجلس دادیم رئیس‌جمهور باید در لایحه بودجه سال آینده قیمت‌گذاری بنزین را از مجلس پس بگیرد و دست دولت بماند حتی افزایش ۱۵ درصدی هم بهتر از فریز کردن آن است.
