تغییرات مهم در کسورات بازنشستگی | خبر مهم درباره کسورات بازنشستگی

این سیستم بر پایه مشارکت سه‌جانبه کارگر، کارفرما و دولت بنا شده و بسته به نوع اشتغال، در قالب تأمین اجتماعی یا صندوق‌های خاص (مانند کشوری، نیروهای مسلح، فولاد) اجرا می‌شود. با وجود چالش‌هایی مانند تورم، کسری صندوق‌ها و نابرابری در پوشش بیمه‌ای، کسورات بازنشستگی همچنان ستون اصلی امنیت مالی بازنشستگان است. در این مقاله، به بررسی ماهیت، انواع، فرآیند، تأثیرات اقتصادی و پرسش‌های رایج درباره کسورات بازنشستگی خواهیم پرداخت تا شاغلان بتوانند با آگاهی کامل، آینده مالی خود را مدیریت کنند.

کسورات بازنشستگی به مبالغی گفته می‌شود که به صورت منظم از حقوق و دستمزد کارکنان، کارگران و کارمندان در طول دوران اشتغال کسر شده و به صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی واریز می‌گردد. این کسورات در واقع پس‌انداز اجباری برای دوران پس از اشتغال است که تضمین‌کننده دریافت مستمری ماهانه در زمان بازنشستگی، ازکارافتادگی یا فوت می‌باشد.

در نظام تأمین اجتماعی ایران، کسورات بازنشستگی بخشی از سیستم سه‌جانبه تأمین مالی است که در آن کارگر، کارفرما و دولت مشارکت دارند. هدف اصلی این کسورات، ایجاد امنیت مالی برای فرد و خانواده‌اش در سنین پیری یا در شرایط ناتوانی است. بدون این کسورات، میلیون‌ها نفر در ایران فاقد هرگونه درآمد ثابت پس از بازنشستگی می‌شدند.

در ایران، کسورات بازنشستگی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: کسورات بیمه تأمین اجتماعی و کسورات صندوق‌های بازنشستگی خاص. هر کدام ساختار، نرخ و قوانین متفاوتی دارند و بسته به نوع اشتغال (کارگری، کارمندی دولتی، نظامی و …) اعمال می‌شوند. این کسورات نه تنها منبع اصلی تأمین مستمری هستند، بلکه در محاسبه میزان حقوق بازنشستگی نیز نقش تعیین‌کننده دارند.

کسورات بیمه‌ای تأمین اجتماعی

این نوع کسورات برای کارگران بخش خصوصی، کارگاه‌ها، مشاغل آزاد و بیمه‌شدگان اجباری اعمال می‌شود. نرخ کل کسورات ۳۰ درصد حقوق مشمول بیمه است که به شرح زیر تقسیم می‌شود:

سهم کارگر: ۷ درصد (مستقیماً از حقوق کسر می‌شود).

سهم کارفرما: ۲۰ درصد (شامل ۳ درصد بیمه بیکاری).

سهم دولت: ۳ درصد (که باید به صندوق واریز کند).

این کسورات ماهانه به حساب سازمان تأمین اجتماعی واریز شده و در محاسبه میانگین حقوق دو سال آخر برای تعیین مستمری بازنشستگی استفاده می‌شود. هرچه کسورات بیشتر و منظم‌تر باشد، مستمری بالاتری در آینده تعلق می‌گیرد.

کسورات صندوق‌های بازنشستگی خاص

این کسورات برای کارمندان دولت، معلمان، نظامیان، قضات و کارکنان شرکت‌های دولتی اعمال می‌شود. معروف‌ترین آن‌ها صندوق بازنشستگی کشوری است. نرخ کسورات در این صندوق‌ها معمولاً ۹ درصد از حقوق و مزایا است که:

سهم کارمند: ۴.۵ درصد.

سهم دولت (کارفرما): ۴.۵ درصد.

علاوه بر این، صندوق‌های دیگری مانند صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح، صندوق فولاد، صندوق نفت و صندوق فرهنگیان نیز وجود دارند که هر کدام نرخ و قوانین خاص خود را دارند. این کسورات به صندوق مربوطه واریز شده و مستمری بر اساس آخرین حقوق دریافتی (نه میانگین دو سال آخر) محاسبه می‌شود.

لیست مهم‌ترین ویژگی‌های کسورات بازنشستگی:

اجباری بودن: برای کارگران و کارمندان رسمی الزامی است.

مشمول کسر: حقوق پایه، اضافه‌کاری، حق شیفت، پاداش و مزایای مستمر.

غیرمشمول کسر: عیدی، حق اولاد، حق مسکن (در تأمین اجتماعی).

تأثیر در مستمری: هرچه کسورات بالاتر، مستمری بیشتر.

قابلیت پیگیری: از طریق فیش حقوقی و سامانه‌های آنلاین.

جریمه تأخیر: کارفرما در صورت عدم واریز، مشمول جریمه می‌شود.

اهمیت کسورات بازنشستگی

کسورات بازنشستگی نه تنها یک تعهد قانونی، بلکه یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است. در شرایط تورمی ایران، این کسورات تنها راه تضمین درآمد ثابت در دوران پیری است. با این حال، چالش‌هایی مانند عدم پرداخت سهم دولت، تورم فرساینده و محاسبه ناعادلانه میانگین حقوق باعث شده که قدرت خرید مستمری‌بگیران کاهش یابد. همچنین، در مشاغل آزاد، بسیاری از افراد به دلیل عدم آگاهی یا فشار مالی، کسورات را پرداخت نمی‌کنند و در آینده از حقوق بازنشستگی محروم می‌شوند.

در نهایت، کسورات بازنشستگی ستون اصلی امنیت اجتماعی در ایران است. آگاهی از نحوه محاسبه، واریز و تأثیر آن بر آینده مالی، برای هر شاغل ضروری است تا در زمان مناسب تصمیمات درستی برای تکمیل بیمه یا خرید بیمه اختیاری بگیرد.

فرآیند محاسبه و واریز کسورات بازنشستگی در ایران

در این بخش به بررسی دقیق مکانیزم‌های عملیاتی، نرم‌افزاری و نظارتی که کسورات بازنشستگی از لحظه کسر از حقوق تا واریز به صندوق‌های مربوطه را مدیریت می‌کند، پرداخته می‌شود. این فرآیندها تضمین‌کننده شفافیت، صحت و تداوم جریان مالی برای میلیون‌ها بیمه‌شده هستند.

کسر کسورات بازنشستگی به صورت خودکار و الکترونیکی از طریق نرم‌افزارهای حقوق و دستمزد کارفرمایان انجام می‌شود. در بخش خصوصی، کارفرما موظف است لیست بیمه ماهانه را تا پایان ماه بعد از طریق سامانه تأمین اجتماعی (tamin.ir) ارسال کند. این لیست شامل کد ملی، نام، حقوق پایه، مزایای مشمول و مبلغ کسورات است. نرم‌افزارهای حسابداری مانند همکاران سیستم یا سپیدار به طور خودکار ۷ درصد سهم کارگر را از حقوق ناخالص کسر کرده و ۲۳ درصد سهم کارفرما و دولت را محاسبه می‌کنند.

در صورت تأخیر در ارسال لیست، کارفرما روزانه ۰.۲ درصد جریمه می‌شود. در بخش دولتی، کسورات از طریق سامانه پاکنهاد (پرداخت الکترونیکی کارمندان نهادهای دولتی) مستقیماً به حساب صندوق بازنشستگی کشوری واریز می‌گردد. این سیستم یکپارچه، امکان خطا را به حداقل رسانده و سوابق را به صورت دیجیتال ذخیره می‌کند.

بیمه‌شدگان می‌توانند از طریق سامانه تأمین اجتماعی (es.tamin.ir) یا اپلیکیشن تأمین من سوابق کسورات خود را مشاهده کنند. این سامانه‌ها کد بیمه، تاریخ واریز، مبلغ کسرشده و کارفرما را نمایش می‌دهند. در صندوق بازنشستگی کشوری، پورتال شخصی (cspf.ir) امکان مشاهده فیش کسورات و پیش‌بینی مستمری آینده را فراهم می‌کند. این شفافیت باعث شده که شکایات مربوط به عدم ثبت کسورات بیش از ۷۰ درصد کاهش یابد. همچنین، در صورت تغییر کارفرما، سوابق به صورت خودکار منتقل شده و کد بیمه یکتا حفظ می‌شود. این یکپارچگی از پراکندگی سوابق جلوگیری کرده و محاسبه دقیق میانگین حقوق دو سال آخر را ممکن می‌سازد.

پس از کسر، مبالغ ظرف ۴۸ ساعت کاری به حساب‌های متمرکز سازمان تأمین اجتماعی یا صندوق‌های خاص واریز می‌شود. در تأمین اجتماعی، این مبالغ به صندوق بیمه‌ای و صندوق درمان تقسیم می‌شوند (۲۱ درصد بیمه‌ای، ۹ درصد درمان). صندوق بازنشستگی کشوری مبالغ را در حساب‌های خزانه‌داری کل نگه می‌دارد و از سود بانکی برای جبران کسری استفاده می‌کند. در مواقع کسری نقدینگی، سازمان تأمین اجتماعی از تسهیلات بانکی یا اوراق مشارکت استفاده می‌کند. این فرآیندها تحت نظارت دیوان محاسبات و سازمان حسابرسی قرار دارند و گزارش سالانه به مجلس ارائه می‌شود.

با وجود پیشرفت‌های دیجیتال، مشکلاتی مانند عدم ارسال لیست توسط کارفرمایان کوچک، ثبت نادرست مزایا (مثلاً عیدی به عنوان حقوق پایه) و تغییر مکرر قوانین وجود دارد. در سال ۱۴۰۳، بیش از ۵۰۰ هزار مورد اصلاح لیست بیمه به دلیل خطای انسانی ثبت شد. همچنین، در مناطق روستایی، دسترسی به اینترنت برای ثبت آنلاین محدود است و بسیاری از بیمه‌شدگان کشاورزی از دفاتر پیشخوان دولت استفاده می‌کنند.

پرسش‌های متداول

کسور بازنشستگی دقیقاً چیست؟

مبالغی که ماهانه از حقوق شاغلان کسر شده و به صندوق‌های بیمه‌ای واریز می‌گردد تا در زمان بازنشستگی، ازکارافتادگی یا فوت، به صورت مستمری ماهانه پرداخت شود.

تفاوت کسورات تأمین اجتماعی با صندوق بازنشستگی کشوری چیست؟

در تأمین اجتماعی ۳۰ درصد (۷% کارگر + ۲۳% کارفرما و دولت) از حقوق مشمول کسر می‌شود؛ در کشوری ۹ درصد (۴.۵% کارمند + ۴.۵% دولت) از حقوق و مزایا کسر می‌گردد.

کدام مزایا مشمول کسر کسورات بازنشستگی هستند؟

حقوق پایه، اضافه‌کاری، حق شیفت، پاداش تولید و مزایای مستمر؛ عیدی، حق اولاد و حق مسکن در تأمین اجتماعی مشمول نیستند.

آیا کسورات بازنشستگی در مستمری آینده تأثیر دارد؟

بله، مستمری تأمین اجتماعی بر اساس میانگین حقوق مشمول کسورات در دو سال آخر محاسبه می‌شود؛ هرچه کسورات منظم‌تر و بالاتر، مستمری بیشتر.

اگر کارفرما کسورات را واریز نکند، چه می‌شود؟

کارفرما مشمول جریمه روزانه ۰.۲ درصد می‌شود و بیمه‌شده می‌تواند از طریق شعبه تأمین اجتماعی یا دیوان عدالت اداری پیگیری کند؛ سوابق ثبت‌نشده اصلاح می‌گردد.

آیا افراد با مشاغل آزاد می‌توانند کسورات بازنشستگی پرداخت کنند؟

بله، از طریق بیمه اختیاری یا خویش‌فرما با نرخ ۲۷ درصد (تماماً توسط خود فرد) می‌توانند کسورات واریز کرده و سابقه ایجاد کنند.

چگونه می‌توان سوابق کسورات را مشاهده کرد؟

از طریق سامانه es.tamin.ir (تأمین اجتماعی) یا cspf.ir (کشوری) با کد ملی و رمز عبور؛ فیش حقوقی ماهانه نیز کسورات را نشان می‌دهد.

آیا کسورات بازنشستگی شامل مالیات می‌شود؟

خیر، کسورات بازنشستگی معاف از مالیات هستند و از حقوق ناخالص قبل از کسر مالیات محاسبه می‌گردند.

اگر فرد چند شغل داشته باشد، کسورات چطور محاسبه می‌شود؟

برای هر شغل جداگانه کسر می‌شود، اما سوابق تجمیع شده و سقف حقوق مشمول (حدود ۷ برابر حداقل حقوق) برای هر کارفرما اعمال می‌گردد.

آیا می‌توان کسورات گذشته را یکجا پرداخت کرد؟

بله، در تأمین اجتماعی با پرداخت حق بیمه معوقه (به علاوه جریمه) می‌توان سوابق ازدست‌رفته را احیا کرد؛ در صندوق کشوری محدودیت بیشتری دارد.