عیدی امسال بازنشستگان و کارمندان افزایشی شد | واریز عیدی 1405 بر مبنای دو پایه حقوق برای بازنشستگان؟
اختلافی که این روزها در محاسبه عیدی کارگران و کارمندان سر زبانها افتاده نشان از نابرابریای دارد که سالهاست در گوشهای از نظام پرداختها پنهان مانده است این اختلاف دهبرابری نه تنها عددی روی کاغذ است بلکه بازتابی از ساختارهای اقتصادی و تصمیمگیریهای نهادی است که زندگی میلیونها خانواده را تحت تأثیر قرار میدهد
مولف
: محسن کریمی
عیدی برای بسیاری از خانوادهها نمادی از امید و امکان برنامهریزی برای نیازهای فوری پایان سال است این مبلغ برای کارمندی که حقوق ثابت و مزایای مشخص دارد ممکن است عددی معقول به نظر برسد اما برای کارگری که دستمزد روزمره یا قراردادی دارد همان رقم میتواند تفاوت میان آرامش و نگرانی باشد تفاوتی که گاهی تا ده برابر هم گزارش میشود و این فاصله نشان میدهد که نظام پرداختها نیازمند بازنگری جدی است.
ریشههای این شکاف چندوجهی است نخست ساختار قراردادها و نحوه محاسبه پایه حقوق که برای کارگران و کارمندان متفاوت است دوم نقش مزایا و اقلام مشمول در محاسبه عیدی که در برخی موارد برای کارمندان دولتی شفافتر و کاملتر لحاظ میشود و سوم ضعف نظارت و هماهنگی میان نهادهای مسئول که باعث میشود حقوق و مزایا به صورت یکپارچه و عادلانه توزیع نشود.
برای کارگران که اغلب در بخش خصوصی یا پیمانکاری مشغولاند عیدی بر اساس پایه حقوق و سابقه و گاهی بر اساس عرف کارگاه تعیین میشود این در حالی است که کارمندان رسمی یا قراردادی در بخش دولتی ممکن است از مزایای ثابت و اقلامی برخوردار باشند که پایه محاسبه را افزایش میدهد نتیجه این تفاوتها شکافی است که در عمل به نابرابری درآمدی و کاهش قدرت خرید کارگران منجر میشود.
آسیب به عدالت اجتماعی وقتی دو گروه که در تولید و خدمات سهیماند در دریافت پاداش پایان سال با فاصلهای فاحش روبهرو شوند احساس تبعیض و بیعدالتی در جامعه تقویت میشود.
تأثیر بر معیشت خانوارها عیدی برای بسیاری از خانوارها بخشی از بودجه خریدهای ضروری پایان سال است کاهش یا تفاوت زیاد در این مبلغ فشار اقتصادی را افزایش میدهد.
پیامدهای روانی و اجتماعی تبعیض در پرداختها میتواند به کاهش انگیزه کاری و افزایش نارضایتی اجتماعی منجر شود که در بلندمدت به زیان تولید و رفاه عمومی است.
برای کاهش این شکاف نیازمند اقدامهای همزمان هستیم نخست شفافسازی قوانین و آییننامههای مربوط به محاسبه عیدی تا همه اقلام و مزایا به صورت یکسان و عادلانه در پایه محاسبه لحاظ شوند دوم تقویت نظارت بر اجرای قوانین در کارگاهها و دستگاههای اجرایی تا هیچ گروهی از حقوق قانونی خود محروم نماند و سوم ایجاد مکانیسمهای حمایتی موقت برای گروههای آسیبپذیر تا در کوتاهمدت فشار اقتصادی کاهش یابد.
در اقدامی قابل توجه، گروهی از بازنشستگان تحت پوشش سازمان تأمین اجتماعی (تأمین اجتماعی) با راهاندازی کارزاری عمومی، خواستار محاسبه و پرداخت عیدی پایان سال بر مبنای همان فرمولی شدهاند که برای کارگران شاغل تحت پوشش قانون کار اعمال میشود.
در متن این کارزار که با عیدی بازنشستگان تأمین اجتماعی در فضای مجازی و پلتفرمهای جمعآوری امضا منتشر شده، بازنشستگان تأمین اجتماعی یادآوری کردهاند: «سالها با تلاش و زحمت چرخ تولید کشور را به حرکت درآوردیم؛ امروز انتظار داریم همانند دوران اشتغال، از عدالت در پرداختها برخوردار باشیم.»
طبق متن کارزار، یکی از نکات مهم این است که کارگران مشمول قانون کار، عیدی خود را بر پایه «دو تا سه برابر حداقل حقوق سالانه» دریافت میکنند، اما بازنشستگان تأمین اجتماعی همچنان تحت فرمول ثابت و غیرمنصفانهای قرار دارند که با اصول عدالت بیمهای و ماده ۳۶ قانون تأمین اجتماعی در تضاد دانسته شده است.
در ادامه بیانیه آمده است: «ما بازنشستگان و فرزندان این جامعه زحمتکش، خواهان آن هستیم که: مبنای محاسبه عیدی بازنشستگان تأمین اجتماعی همانند کارگران شاغل تحت پوشش قانون کار تعیین گردد. سازمان تأمین اجتماعی و دولت در تدوین بودجه سالیانه، این اصلاح را در دستور کار قرار دهند.»
در واقع، محور اصلی درخواست این گروه سهگانه است:
برابری مبنای محاسبه عیدی با کارگران شاغل،
لحاظِ حقوق و سابقه بیمهای در محاسبه آن،
ورود جدی دولت و سازمان تأمین اجتماعی به اصلاح آییننامه و بودجه مربوطه.
بازنشستگان تأمین اجتماعی تاکید دارند که در هنگام اشتغال، بسیاری از آنها مشمول قانون کار بودهاند و بیمه سهمشان از طریق تأمین اجتماعی انجام شده است؛ بنابراین پرداخت عیدی متفاوت برای دوران بازنشستگی، نوعی تبعیض تلقی میشود. متن کارزار بهصراحت آورده است: «این موضوع با اصول عدالت بیمهای و ماده ۳۶ قانون تأمین اجتماعی در تضاد است.»
ماده ۳۶ قانون تأمین اجتماعی به حقوق بیمهشدگان بعد از بازنشستگی، وظایف سازمان و شرایط پرداخت مستمری اشاره میکند و از لحاظ حقوقی، مرجع مناقشه در این درخواست شمرده شده است.
با توجه به افزایش مستمر تورم، فشار معیشتی گسترده و کاهش قدرت خرید بازنشستگان، این مطالبه وارد میدان عدالت اجتماعی و برابری حقوق شده است. آنها معتقدند در شرایطی که هزینههای زندگی روزبهروز افزایش مییابد، «رقم ثابت» عیدی برای بازنشستگان قابل توجیه نیست. این موضوع موجب شده تا کارزار با شعار «عیدی ما باید کارگری باشد» نیز مطرح شود.
در حال حاضر، این کارزار شمار قابلتوجهی امضا جمعآوری کرده و در رسانهها نیز بازتاب یافته است. برای مثال، پلتفرم کارزار «درخواست عیدی پایان سال بازنشستگان تأمین اجتماعی برابر با شاغلین» بیش از ۳۱ هزار امضا ثبت کرده است.
اگرچه تاکنون پاسخ رسمی کامل از سوی سازمان تأمین اجتماعی یا دولت اعلام نشده، اما رسانهها از پیگیری این موضوع و احتمال طرح در جلسات کارشناسی حکایت دارند.
یکی از موانع مهم، تفاوتهای قانونی میان بازنشستگان تأمین اجتماعی و مشمولان قانون کار است؛ اگر چه بازنشستگان تأمین اجتماعی پیشتر مشمول قانون کار بودهاند، اما اکنون تحت مقررات خاص خود قرار دارند.
از سوی دیگر، تغییر فرمول عیدی مستلزم اصلاح بودجه سالانه، آییننامه داخلی سازمان تأمین اجتماعی و احتمالاً تصویب در مجلس یا شورای عالی کار است.
همچنین، دستگاههای مرتبط مثل سازمان برنامه و بودجه کشور، وزارت کار و امور اجتماعی و نمایندگان مجلس نیز باید در فرآیند بررسی دخیل شوند تا تغییرات عملی شود.
